Hạt vi nhựa (microplastics) không chỉ là chất gây ô nhiễm môi trường mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ tim mạch sinh sản… của con người. Với kích thước siêu nhỏ, chúng có mặt trong nước uống, thực phẩm và cả không khí mà chúng ta hít thở hằng ngày. Vậy hạt vi nhựa là gì, vì sao chúng nguy hiểm và con người cần làm gì để hạn chế tác hại từ chúng?
Hạt vi nhựa là gì?
Hạt vi nhựa là những mảnh nhựa có kích thước rất nhỏ, thường dưới 5mm, được hình thành từ quá trình phân rã của rác thải nhựa hoặc xuất hiện sẵn trong các sản phẩm công nghiệp, mỹ phẩm, đồ gia dụng.
Các nhà khoa học phân loại hạt vi nhựa thành hai dạng chính:
- Vi nhựa nguyên sinh: được sản xuất trực tiếp để phục vụ mục đích thương mại (ví dụ: hạt trong mỹ phẩm tẩy tế bào chết, hạt nhựa công nghiệp).
- Vi nhựa thứ sinh: hình thành khi túi nilon, chai nhựa, lưới đánh cá… bị phân hủy bởi ánh nắng, sóng biển hoặc tác động cơ học.
Tác hại của hạt vi nhựa đối với sức khỏe con người
1. Tích tụ trong cơ thể gây viêm nhiễm
Khi đi vào cơ thể qua đường ăn uống hoặc hít thở, các hạt vi nhựa có thể bám lại trong ruột, phổi và các mô. Một số nghiên cứu đã ghi nhận sự hiện diện của vi nhựa trong máu và nhau thai người. Sự tích tụ lâu dài này có thể gây phản ứng viêm, làm tổn thương tế bào và cản trở hoạt động bình thường của cơ quan.
2. Nguy cơ rối loạn nội tiết
Hạt vi nhựa thường chứa hóa chất phụ gia (như phthalates, bisphenol A – BPA). Đây là những chất có thể gây rối loạn nội tiết, ảnh hưởng đến hệ sinh sản, làm thay đổi hormone và tiềm ẩn nguy cơ vô sinh, dị tật bẩm sinh.
3. Ảnh hưởng đến hệ miễn dịch
Vi nhựa có thể khiến hệ miễn dịch phải hoạt động quá mức để chống lại các phân tử lạ. Về lâu dài, cơ thể dễ suy yếu, tăng nguy cơ mắc các bệnh viêm mạn tính.
4. Gây stress oxy hóa và tổn thương DNA
Một số nghiên cứu y học chỉ ra rằng, vi nhựa có thể kích hoạt quá trình stress oxy hóa – nguyên nhân làm hỏng tế bào và DNA, từ đó liên quan đến các bệnh ung thư hoặc thoái hóa thần kinh.
Nguồn phát tán hạt vi nhựa thường gặp
- Đồ nhựa dùng một lần: ống hút, túi nilon, hộp xốp.
- Mỹ phẩm, sản phẩm chăm sóc cá nhân: sữa rửa mặt, kem tẩy tế bào chết có hạt scrub.
- Nước uống: nước đóng chai, nước máy ô nhiễm.
- Không khí: bụi nhựa từ lốp xe, quần áo sợi tổng hợp.
- Thực phẩm: muối biển, hải sản, mật ong, bia…
Làm thế nào để hạn chế tác hại của hạt vi nhựa?
- Giảm sử dụng nhựa một lần: thay thế bằng sản phẩm thân thiện môi trường như túi giấy, hộp thủy tinh.
- Lọc nước trước khi uống: sử dụng máy lọc có màng lọc RO hoặc nano.
- Hạn chế hâm nóng thức ăn trong hộp nhựa: nhiệt độ cao khiến hạt nhựa dễ phân rã.
- Ưu tiên thực phẩm tươi, chế biến sạch: tránh dùng quá nhiều đồ đóng gói nhựa.
- Chọn mỹ phẩm an toàn: ưu tiên sản phẩm không chứa hạt nhựa vi mô.
- Tham gia tái chế và phân loại rác: góp phần giảm rác thải nhựa ra môi trường.
Câu hỏi thường gặp
1. Ăn hải sản có phải là nguyên nhân chính gây hấp thụ vi nhựa?
→ Đúng, hải sản (đặc biệt là cá nhỏ, động vật có vỏ) dễ chứa nhiều hạt vi nhựa do sống trong môi trường biển bị ô nhiễm.
2. Nước lọc đóng chai có an toàn hơn nước máy không?
→ Không hẳn. Một số nghiên cứu cho thấy nước đóng chai có thể chứa nhiều vi nhựa hơn cả nước máy, do chai nhựa giải phóng hạt trong quá trình bảo quản.
3. Trẻ em có nguy cơ cao hơn người lớn không?
→ Có. Trẻ em thường nhạy cảm hơn với các tác nhân môi trường, dễ bị ảnh hưởng bởi rối loạn nội tiết từ vi nhựa.
Tổng kết lại, hạt vi nhựa tuy nhỏ bé nhưng lại tiềm ẩn nhiều tác hại nghiêm trọng cho sức khỏe con người, từ rối loạn nội tiết, suy giảm miễn dịch đến nguy cơ ung thư. Giải pháp hiệu quả nhất là giảm thiểu rác thải nhựa ngay từ thói quen sinh hoạt hàng ngày. Mỗi hành động nhỏ như mang túi vải đi chợ, dùng bình nước cá nhân thay chai nhựa cũng góp phần bảo vệ sức khỏe và môi trường.
Hãy chủ động thay đổi thói quen tiêu dùng để giảm tiếp xúc với vi nhựa, bảo vệ sức khỏe lâu dài cho chính bạn và gia đình.
